Tilburg

Onlangs stapte de VVD uit het Tilburgse presidium omdat ze niet langer vertrouwelijke informatie over het veiligheidsbeleid wil horen. Dat hindert de fractie in haar openbare optreden. Jaren geleden bleef ook de SP fractie weg van dit soort bijeenkomsten, maar de tijden zijn veranderd. Hoe meer openheid juist kan leiden tot nieuwe vertrouwelijkheid en een nieuwe spagaat voor raadsleden.

In tegenstelling tot zo goed als alle andere gemeenten in Nederland, is het in Tilburg inmiddels enkele jaren gebruikelijk om in een besloten commissie de verslagen van het driehoeksoverleg te bespreken. Fractievoorzitters, de burgemeester, de politiechef en de officier van justitie zien elkaar maandelijks in eerst de commissie Openbare Orde en Veiligheid en sinds de dualisering in het besloten deel van de presidiumvergaderingen.

In de eerste jaren werd hier vooral gesproken in de mededelingensfeer. Politie en OM gaven – beperkt – inzage in opsporingsactiviteiten, vaak met semi-operationele informatie. Spannende verhalen, dat wel, maar natuurlijk strikt vertrouwelijk. Kennis over op handen zijnde operaties is alleen leuk als je er op familiefeestjes over uit de school kunt klappen, en voor een politicus alleen relevant als je daarmee het veiligheidsbeleid zou kunnen sturen. Dat was zeker niet het geval, voor mijn fractie reden om bij die bijeenkomsten niet aanwezig te zijn. Overigens vooral uit efficiëntie-overwegingen: ik heb wel iets beters te doen.

Maar door de jaren heen ontstond een zekere vertrouwensband tussen presidium, politie en OM, waardoor ook andere dan semi-operationele informatie werd gedeeld. Niet meer alleen wanneer de politie van plan was deze of gene op te pakken of een hennepkwekerij op te rollen, maar meer strategische overwegingen gingen deel uit maken van het overleg. Van het aanvankelijk strikte mededelingenuurtje werden de besprekingen steeds meer een plek waar ook echt meningen werden uitgewisseld. Die betrokkenheid van lokale politici bij het lokale veiligheidsbeleid is volgens mij van groot belang. Ten eerste omdat ook voor veiligheidsbeleid geldt dat het beter landt als er draagvlak voor is. En ook omdat lokale politici in deze sfeer meer invloed hebben op dat veiligheidsbeleid dan ooit. Natuurlijk houdt met name het OM een volkomen onafhankelijke positie en legt de officier van justitie geen enkele verantwoording af aan raadsleden. Maar bij wederzijds vertrouwen is er ook meer genegenheid bij de officier om de inbreng van de politiek serieus te nemen. En tenslotte krijgen fractievoorzitters hiermee eerder en meer informatie over hoe het door hen geformuleerde veiligheidsbeleid al dan niet vorm wordt gegeven. De vertrouwensband tussen driehoek en presidium leidde in Tilburg daarnaast tot een betere uitwisseling van informatie en meningen over zaken die in het geheel niet vertrouwelijk zijn. Vorderingen rond tal van projecten met criminele jongeren, crossroads, de double-trouble kliniek, het veiligheidshuis, initiatieven rond na-dententie, stuk voor stuk zaken nu meer besproken worden dan voorheen.

Juist door de openheid van het OM en de politie om de driehoeksverslagen te delen met politici en het gesprek aan te gaan over de meer strategische keuzes in hun werk, ontstaat een nieuwe spagaat voor die politici, in tegenstelling tot het gelaten aanhoren van politiek gezien irrelevante (operationele) informatie. Wat als je als fractievoorzitter in een besloten overleg zaken worden meegedeeld die juist wél politiek relevant en bij tijden zelfs gevoelig zijn? Buiten dat besloten presidium wordt door de extra kennis het hele onderwerp zo goed als onbehandelbaar. Je kunt in een openbare vergadering van een raadscommissie moeilijk vragen stellen als je de (vertrouwelijke) antwoorden al weet. En die kennis kun je in het debat niet inbrengen. Zonder dat het presidium formeel gevraagd wordt om instemming met het beleid van politie of OM, wordt je als fractievoorzitter in zekere zin toch medeplichtig gemaakt aan dat beleid.

Een andere complicatie wordt gevormd door de criteria die bepalen of iets wel of niet vertrouwelijk zou moet zijn. Die complicatie kent twee vormen. De minst vervelende is dat veel van de informatie uit het driehoeksoverleg of de strategische afwegingen van politie of OM zonder gevaar in de openbaarheid besproken zou kunnen worden. Toch is álles uit het driehoeksoverleg vertrouwelijk. Dat levert overigens amper een probleem op, omdat diezelfde informatie vaak tegelijkertijd juist door politie of OM ook naar de pers wordt gecommuniceerd en dus via die weg alsnog bespreekbaar wordt gemaakt. Lastiger is een serieus meningsverschil tussen politici en de vertegenwoordigers van de driehoek over de vertrouwelijkheid van gegevens. Ook wanneer alle partners elkaar vertrouwen en respecteren – en volgens mij is dat in Tilburg zeker het geval – komt deze situatie met enige regelmaat voor. De burgemeester of officier vertelt iets dat politiek van groot belang is, zónder dat politici het onderwerp verder kunnen behandelen in de gebruikelijke gremia. Sterker nog, juist doordát je als raadslid vertrouwelijke informatie krijgt over een onderwerp, wordt zelfs openbare informatie over hetzelfde onderwerp minder bruikbaar. Bijvoorbeeld je verontwaardiging uitspreken over een zaak die in het publieke domein wordt bediscussieerd is erg lastig wanneer de vertrouwelijke informatie over datzelfde onderwerp juist leidt tot nuancering of begrip. Fractievoorzitters komen hierdoor in het publieke debat ‘between a rock and a hard place’ te staan.

Dit kan leiden tot verhitte discussies in het presidium over de vertrouwelijke status van informatie, of zelfs tot de neiging om daar zélf maar over te oordelen en de informatie bewust te lekken. Dat laatste legt echter een bom onder het hele systeem. Incidenten met het lekken van informatie leiden tot meer terughoudendheid bij de driehoek om informatie met het presidium te delen. Politie, OM en de burgemeester raken in een kramp zullen – zoals het burgemeester Vreemand het uitdrukte – vaker ‘met meel in de mond’ op de vlakte blijven over gevoelige onderwerpen. Ook als voortaan het al dan niet vertrouwelijke karakter van elk paragraafje uit het driehoeksverslag in het presidium besproken wordt, zal met name het OM steeds minder geneigd zijn deze verslagen überhaupt nog ter inzage te geven. En zo zitten alle partners door de toegenomen openheid in een nieuwe spagaat en een nieuwe kramp. Wat te doen?

Voor de Tilburgse VVD-fractie was dit alles reden voortaan het besloten overleg te mijden. De SP, die jaren geleden niet deelnam aan de in onze ogen ‘irrelevante vertrouwelijke openheid’ blijft de besprekingen gezien het huidige relevante karakter wél volgen, maar niet zonder de beschreven spagaat bij tijden pijnlijk te voelen.

Een eenvoudige oplossing is niet voorhanden. Het OM en de politie hebben geen enkele plicht het presidium te informeren over het driehoeksoverleg en zullen dat dan ook alleen blijven doen als de vertrouwelijkheid ervan in hun ogen voldoende gewaarborgd blijft, en de besprekingen daarnaast ook voor hen een meerwaarde opleveren. Het presidium moet kiezen tussen het wel aanhoren van informatie met alle complicaties van dien, of het niet meer willen hebben van deze kennis en daarmee de nieuw verworven mogelijkheid tot enige sturing of beïnvloeding uit handen te geven en eveneens het beperken van de mogelijkheden om met politie en justitie te praten over op zich openbare zaken.

Ook in Tilburg is de ultieme oplossing niet gevonden. Zonder de VVD gaat het presidium nu verder op de lijn van ‘openheid in vertrouwen’. Afgesproken is dat als fractievoorzitters bij majeure onderwerpen menen dat de opgelegde vertrouwelijkheid hen in té grote problemen brengt, er voldoende ruimte wordt geboden dit ter discussie te stellen, zonder op alle slakken zout te leggen. Deze balans is op dit moment de beste weg. De verdere ontwikkeling van de relatie tussen presidium en driehoek zal, zoals bij alle relaties, gebaat zijn bij deze rust en op de proef worden gesteld in tijden van crisis. De ervaringen in Tilburg zijn meer dan de moeite waard om ook elders in het land te worden toegepast. Burgemeesters, fractievoorzitters en officieren van justitie zouden elkaar daar nu de hand moeten reiken.

Johan van den Hout
Fractievoorzitter SP Tilburg